___________________________paenot na taramon:
___________________________
An saysay (essay) na saindong mababasa iyo an sakuyang entry asin naging finalist sa Premio Tomas Arejola Para sa Literaturang Bikolnon 2009. Boot kong iheras an sakuyang mga bagay na naguno sa seminaryo asin an mga makolor na buhay kan seminarista. Aminado akong bako na akong seminarista ngonian, alagad an puso ko magdadanay na seminaristang uragon. Maogmang pagbasa!
Salamat sa komunidad kan SOLT! mabuhay kamo asin hagad ko sa Dios na danay kamong biyayaan ki bokasyon.
_____________________________
Dise-siete an edad ko kaidto kan ako naglaog sa seminaryo sa SOLT (Society of Our Lady of the Most Holy Trinity), sarong relihiyosong kongregasyon digdi sa Bikol. An mga seminarista kan SOLT nag-aadal ki pilosopiya sa Minor (Holy Rosary Minor Seminary) duman sa Naga.
Kan ako nag-iisip pa sanang maglaog sa seminaryo, kadaklan sa sakuyang mga kabarkada an kontra sa sakuyang iniisip. Ako saindang pigdidisganar, kun kaya manlaen-laen an saindang mga sinasabi:
Kan ako nag-iisip pa sanang maglaog sa seminaryo, kadaklan sa sakuyang mga kabarkada an kontra sa sakuyang iniisip. Ako saindang pigdidisganar, kun kaya manlaen-laen an saindang mga sinasabi:
“Maanu ka man duman sa laog? Dai duman ki pulang kabayo, an yaon duman mompo,” an taramon kan amigo kong barumbado.
“Panu na man kaiyan an lab layf mu?” An pahayag man kan amiga kong may gusto sa sakuya.
“Tibaad makalampas ka kaiyan sa langit,” an papilosopong taramon kan amigo kong tambay.
Dinangog ko sana an gabos na mga pagtitintar na ginigibo sa sakuya kan sakuyang mga barkada—pinalaog ko sa sakuyang toong talinga asin pinaluwas sa wala. Kan kaidtong mga panahon, bakong malinaw sa sakuya an rason kun tano ta muya kong maglaog. An solamenteng puwersa na nagtutulak sa sako na maglaog iyo an sakuyang koryosidad manungod sa buhay kan mga padi.
An buhay sa seminaryo ibang-iba sa buhay sa luwas. Gabos na bagay nakaprograma, gabos nasa iskedyul, gabos organisado, asin gabos nakadepende sa tanog kan kampanilya—dawa turog ka aram mo na an masunod na gigibuhon.
Sa laog kan seminaryo ko naaraman kun panu maging disipulo ni Pilosopo Tasyo, na kaipuhan palan mag-isip, kaipuhan may saysay an pigtataram, kaipuhan magrason asin gamiton an rason sa paghanap kan katotoohan. Alagad, orog sa gabos tanganing mabunyagan ka bilang tunay na disipulo ni Tasyo sa seminaryo, kaipuhan mong magsurat ki tisis—ta kun dai, mahuhuri kang magradweyt mantang an saimong mga kairiba mamuraway na nagpapaso sa entablado tanganing risibihon an pruweba asin tanda na sinda tunay ng mga pilosopo.
Sa seminaryo ko man nanudan an magsimba aro-aldaw, an magpamahaw ki sagradong tinapay, an magpangadyi ki mga litaniya asin pamibi limang beses sa sarong aldaw, na sa pagmate ko, tutubuan na ako ki pakpak tangani na maging garong anghel o tubuan ki bilog sa payo na nagkikinang siring sa mga santo.
Nakanood man ako sa seminaryo magtaram asin magsurat ki Ingles, Ispanyol, asin Latin. Minsan dikit na Aleman, Hebreo asin Griyego dawa ngani ako sarong Bikolano. May mga beses na nagkakaigwa kami nin pasa-pasa, sarung klasi nin istratihiya sa pagtukdo. Ginagamit ini sa diskurso na kun saen matransleyt an kada estudiyante ki mga taramon o istorya na hale sa Ispanyol o Latin pasiring sa Ingles. An kada estudiyante kaipuhan na masabi an tamang simbag nin huli ta kun dai ini ipapasa niya sa masunod saiya hanggang sa makua an tamang simbag. An enot na dai makakua kan tamang simbag mahale sa saiyang tukawan tanganing itao ini sa nakasimbag, asin siya maatras ki sarong tukawan kairiba an mga daing nakasimbag. Sa istratihiyang ini, an klase binabanga sa tolong dimensiyon: an langit, lugar kan mga matatali asin matitibay sa lengguwahe. An purgatoryo, lugar kan mga nagpapamibi na dai mapaduman sa impyerno. Asin an huri, iyo an inaapod na impyerno, an lugar na hinahabuan kan kadaklan na mga seminarista nin huli ta kakalayohan ka digdi sa supog ta ika an magiging kapurit sa klase.
Siring man, napiritan ako sa seminaryong magkanta ki mga himno, mga salmo asin manlaen-laen na kansyon gamit an Gregorian Chant na dawa ngani an sakuyang boses asin istilo sa pagkanta pangbanyo sana. Dagdag pa sa mga bagay na sakuyang naguno sa seminaryo, iyo an magkawat ki basketball, soccer, lawn tennis, volleyball asin an pingpong na dati an mga kawat na aram ko iyo an tong-its, unggoy-unggoy, pusoy dos, cara y cruz asin an taratsian sa tinampo.
An debosyon ko ki Ina, Virgin de Peñafrancia, nagpoon man sa seminaryo. Nin huli ta kada bulan nin Setyembre, nag-iiba kaming mga seminarsita sa Traslacion, an pagdara ki ina sa Katedral hale sa Basilika tangani na magkanta kan Himno de Peñafrancia o minsan magpakyut sana sa mga Isabelina. Siring man, kami minasabay sa pagpamibi asin pagsuriyaw kan “Viva La Virgin!” asin “Viva El Divino Rostro!” duman sa salog kada Fluvial Procession, an solemning pagbalik ki Ina sa basilica.
Sa pagkakaigwa ko ki siring na debosyon, mas namatean ko na an dugo na nagsisirkular sa sakuyang hawak iyo an dugo nin tunay na uragon—an dugo nin Bikolano. Kun minaabot na an kafiestahan ni Ina, mahihiling mo na an bilog na Bikolandia nag-oontok sa pagpamibi asin pagpasalamat sa mga grasyang tinao asin padagos na tinatao kan Kagurangnan sa mga Bikolano sa paagi ni Ina. An sakuyang dakulang respeto sa mga babayi, an paggalang ko sa mga gurang asin an dayupot na pagkamoot ko sa sakuyang ina saro man sa mga bunga kan sakuyang pagtubod asin pagkamoot ki Ina.
Apwera sa mga bagay na sakuyang nasambit, an saro pa asin an pinakaorog sa gabos na nanudan ko sa seminaryo iyo an pagmakolog sa kapwa —an nagpabago kan sakuyang paghiling sa buhay.
Nagkaigwa ako nin siring na kaisipan kan ako nag-agi sa inaapod na exposure na kun saen tatawan kang misyon na magtabang sa mga parokya. Sa siring na bagay, dakul an sakong inagihan, nanamitan, namatean asin naekperyensiyahan arog kan pag-iba sa mag-agang vigilia para sa katoninongan huli ta daing ontok an giyera sa Mindanao na rinibo nang sibilyan an nagkakagaradan. An pagkakaigwa nin paninindugan asin ipaglaban ini tanganing gimatahon an gobyerno sa mga maraot na epekto kan pagmimina duman sa Rapu-Rapu asin iba pang parte kan Bikolandia arog kan pagkahudong kan mga sira, pagkakaigwa nin duldul kan mga nag-iisatar duman huli sa maating tubig sa dagat. Asin an dai mainom na tubig huli sa mga kemikal na nagsarumsum sa daga asin huminalo sa tubig-tabang. Nahiling ko man an iba-ibang pandok kan buhay kan mga tawong nag-eerok sa isla, an mga nasa bulod asin ang nasa sentro. Sa isla, nag-iitok an buhay sa pagsira na kun may kalamidad asin may hudong an dagat, piglulugaw an sarong tasang bagas tanganing magkasya sa bilog na pamilya. Alagad, kun dai talagang pagkabuhay, nagbibilang na sana kan mga baybay sa dagat tanganing malingawan an pungaw asin punaw. An buhay naman sa bulod, simple nin huli ta an ikinabubuhay kan kadaklan iyo an paglati. Alagad, kun may remalaso, siring na kun may naghehelang asin naghihingagdan, an pagbolong pig-aagi na lang sa hilot o santigwar nin huli ta an baryo harayo na marhay sa ospital. Siring man kun maeskwela an mga kaakian, limang kilometro muna sindang mabaklay bago makaabot sa eskwelahan, asin pag-abot duman, duwa o tolong oras na sindang huri sa klase. Sa tolong ini, an pinakaorog sa gabos iyo an buhay sa sentro, harani sa gabos arog kan simbahan, merkado, ospital, eskwelahan, lunadan, diskohan, asin lugar nin inuman na an sumsuman iyo an mga babaying nagiikol-ikol na daing gubing. An iba nabubuhay sa pangutang sa Bombay na kun dai pambayad pigsasangla an gabos pati na an buhay. Igwa man ki mga tawong mahilig magduman sa mall, minabakal ki mga bagong bado dawa kadaklan sa saindang bado pig-aalamag na sa aparador.
Ngonian, maestro na ako sa Academia de Santa Ines digdi sa Legazpi, apat na taon nang wara sa seminaryo, napiritang magluwas huli sa inaapod mi sa seminaryo na krisis—sa pamilya, sa sadiri, sa kuwarta asin pagkamoot—an mga rason kun tanu kadaklan sa mga seminarista minaluwas sa seminaryo. Kan aldaw kan sakuyang pamamaaram sa seminaryo, ginalon na luha an buminulos sa sakuyang mga mata. Gabos kami nagmundo asin gabos kami nagin saksi kan paghalon kan madiklom na panganoron sa bulan kan sakuyang pangiturogan. Kan mga aldaw na idto, garo akong sira na hinawas sa dagat asin nilaag sa baybayon—naghahalat na magdatong an uran tanganing maibalik sa dagat.
Dai ako nagbabasol sa sakuyang desisyon na magluwas sa seminaryo. Kun anu ako ngonian, kun anu an sakuyang idiolohiya, kun ano an sakuyang pinaglalaban sa buhay, ini huli ta minsan sa buhay ko, ako naging seminarista.Totoo, saro ako sa mga binunyagan na “x-men”, apod sa mga seminaristang nagluwas, alagad an puso ko magdadanay na puso kan seminaristang uragon.
“Panu na man kaiyan an lab layf mu?” An pahayag man kan amiga kong may gusto sa sakuya.
“Tibaad makalampas ka kaiyan sa langit,” an papilosopong taramon kan amigo kong tambay.
Dinangog ko sana an gabos na mga pagtitintar na ginigibo sa sakuya kan sakuyang mga barkada—pinalaog ko sa sakuyang toong talinga asin pinaluwas sa wala. Kan kaidtong mga panahon, bakong malinaw sa sakuya an rason kun tano ta muya kong maglaog. An solamenteng puwersa na nagtutulak sa sako na maglaog iyo an sakuyang koryosidad manungod sa buhay kan mga padi.
An buhay sa seminaryo ibang-iba sa buhay sa luwas. Gabos na bagay nakaprograma, gabos nasa iskedyul, gabos organisado, asin gabos nakadepende sa tanog kan kampanilya—dawa turog ka aram mo na an masunod na gigibuhon.
Sa laog kan seminaryo ko naaraman kun panu maging disipulo ni Pilosopo Tasyo, na kaipuhan palan mag-isip, kaipuhan may saysay an pigtataram, kaipuhan magrason asin gamiton an rason sa paghanap kan katotoohan. Alagad, orog sa gabos tanganing mabunyagan ka bilang tunay na disipulo ni Tasyo sa seminaryo, kaipuhan mong magsurat ki tisis—ta kun dai, mahuhuri kang magradweyt mantang an saimong mga kairiba mamuraway na nagpapaso sa entablado tanganing risibihon an pruweba asin tanda na sinda tunay ng mga pilosopo.
Sa seminaryo ko man nanudan an magsimba aro-aldaw, an magpamahaw ki sagradong tinapay, an magpangadyi ki mga litaniya asin pamibi limang beses sa sarong aldaw, na sa pagmate ko, tutubuan na ako ki pakpak tangani na maging garong anghel o tubuan ki bilog sa payo na nagkikinang siring sa mga santo.
Nakanood man ako sa seminaryo magtaram asin magsurat ki Ingles, Ispanyol, asin Latin. Minsan dikit na Aleman, Hebreo asin Griyego dawa ngani ako sarong Bikolano. May mga beses na nagkakaigwa kami nin pasa-pasa, sarung klasi nin istratihiya sa pagtukdo. Ginagamit ini sa diskurso na kun saen matransleyt an kada estudiyante ki mga taramon o istorya na hale sa Ispanyol o Latin pasiring sa Ingles. An kada estudiyante kaipuhan na masabi an tamang simbag nin huli ta kun dai ini ipapasa niya sa masunod saiya hanggang sa makua an tamang simbag. An enot na dai makakua kan tamang simbag mahale sa saiyang tukawan tanganing itao ini sa nakasimbag, asin siya maatras ki sarong tukawan kairiba an mga daing nakasimbag. Sa istratihiyang ini, an klase binabanga sa tolong dimensiyon: an langit, lugar kan mga matatali asin matitibay sa lengguwahe. An purgatoryo, lugar kan mga nagpapamibi na dai mapaduman sa impyerno. Asin an huri, iyo an inaapod na impyerno, an lugar na hinahabuan kan kadaklan na mga seminarista nin huli ta kakalayohan ka digdi sa supog ta ika an magiging kapurit sa klase.
Siring man, napiritan ako sa seminaryong magkanta ki mga himno, mga salmo asin manlaen-laen na kansyon gamit an Gregorian Chant na dawa ngani an sakuyang boses asin istilo sa pagkanta pangbanyo sana. Dagdag pa sa mga bagay na sakuyang naguno sa seminaryo, iyo an magkawat ki basketball, soccer, lawn tennis, volleyball asin an pingpong na dati an mga kawat na aram ko iyo an tong-its, unggoy-unggoy, pusoy dos, cara y cruz asin an taratsian sa tinampo.
An debosyon ko ki Ina, Virgin de Peñafrancia, nagpoon man sa seminaryo. Nin huli ta kada bulan nin Setyembre, nag-iiba kaming mga seminarsita sa Traslacion, an pagdara ki ina sa Katedral hale sa Basilika tangani na magkanta kan Himno de Peñafrancia o minsan magpakyut sana sa mga Isabelina. Siring man, kami minasabay sa pagpamibi asin pagsuriyaw kan “Viva La Virgin!” asin “Viva El Divino Rostro!” duman sa salog kada Fluvial Procession, an solemning pagbalik ki Ina sa basilica.
Sa pagkakaigwa ko ki siring na debosyon, mas namatean ko na an dugo na nagsisirkular sa sakuyang hawak iyo an dugo nin tunay na uragon—an dugo nin Bikolano. Kun minaabot na an kafiestahan ni Ina, mahihiling mo na an bilog na Bikolandia nag-oontok sa pagpamibi asin pagpasalamat sa mga grasyang tinao asin padagos na tinatao kan Kagurangnan sa mga Bikolano sa paagi ni Ina. An sakuyang dakulang respeto sa mga babayi, an paggalang ko sa mga gurang asin an dayupot na pagkamoot ko sa sakuyang ina saro man sa mga bunga kan sakuyang pagtubod asin pagkamoot ki Ina.
Apwera sa mga bagay na sakuyang nasambit, an saro pa asin an pinakaorog sa gabos na nanudan ko sa seminaryo iyo an pagmakolog sa kapwa —an nagpabago kan sakuyang paghiling sa buhay.
Nagkaigwa ako nin siring na kaisipan kan ako nag-agi sa inaapod na exposure na kun saen tatawan kang misyon na magtabang sa mga parokya. Sa siring na bagay, dakul an sakong inagihan, nanamitan, namatean asin naekperyensiyahan arog kan pag-iba sa mag-agang vigilia para sa katoninongan huli ta daing ontok an giyera sa Mindanao na rinibo nang sibilyan an nagkakagaradan. An pagkakaigwa nin paninindugan asin ipaglaban ini tanganing gimatahon an gobyerno sa mga maraot na epekto kan pagmimina duman sa Rapu-Rapu asin iba pang parte kan Bikolandia arog kan pagkahudong kan mga sira, pagkakaigwa nin duldul kan mga nag-iisatar duman huli sa maating tubig sa dagat. Asin an dai mainom na tubig huli sa mga kemikal na nagsarumsum sa daga asin huminalo sa tubig-tabang. Nahiling ko man an iba-ibang pandok kan buhay kan mga tawong nag-eerok sa isla, an mga nasa bulod asin ang nasa sentro. Sa isla, nag-iitok an buhay sa pagsira na kun may kalamidad asin may hudong an dagat, piglulugaw an sarong tasang bagas tanganing magkasya sa bilog na pamilya. Alagad, kun dai talagang pagkabuhay, nagbibilang na sana kan mga baybay sa dagat tanganing malingawan an pungaw asin punaw. An buhay naman sa bulod, simple nin huli ta an ikinabubuhay kan kadaklan iyo an paglati. Alagad, kun may remalaso, siring na kun may naghehelang asin naghihingagdan, an pagbolong pig-aagi na lang sa hilot o santigwar nin huli ta an baryo harayo na marhay sa ospital. Siring man kun maeskwela an mga kaakian, limang kilometro muna sindang mabaklay bago makaabot sa eskwelahan, asin pag-abot duman, duwa o tolong oras na sindang huri sa klase. Sa tolong ini, an pinakaorog sa gabos iyo an buhay sa sentro, harani sa gabos arog kan simbahan, merkado, ospital, eskwelahan, lunadan, diskohan, asin lugar nin inuman na an sumsuman iyo an mga babaying nagiikol-ikol na daing gubing. An iba nabubuhay sa pangutang sa Bombay na kun dai pambayad pigsasangla an gabos pati na an buhay. Igwa man ki mga tawong mahilig magduman sa mall, minabakal ki mga bagong bado dawa kadaklan sa saindang bado pig-aalamag na sa aparador.
Ngonian, maestro na ako sa Academia de Santa Ines digdi sa Legazpi, apat na taon nang wara sa seminaryo, napiritang magluwas huli sa inaapod mi sa seminaryo na krisis—sa pamilya, sa sadiri, sa kuwarta asin pagkamoot—an mga rason kun tanu kadaklan sa mga seminarista minaluwas sa seminaryo. Kan aldaw kan sakuyang pamamaaram sa seminaryo, ginalon na luha an buminulos sa sakuyang mga mata. Gabos kami nagmundo asin gabos kami nagin saksi kan paghalon kan madiklom na panganoron sa bulan kan sakuyang pangiturogan. Kan mga aldaw na idto, garo akong sira na hinawas sa dagat asin nilaag sa baybayon—naghahalat na magdatong an uran tanganing maibalik sa dagat.
Dai ako nagbabasol sa sakuyang desisyon na magluwas sa seminaryo. Kun anu ako ngonian, kun anu an sakuyang idiolohiya, kun ano an sakuyang pinaglalaban sa buhay, ini huli ta minsan sa buhay ko, ako naging seminarista.Totoo, saro ako sa mga binunyagan na “x-men”, apod sa mga seminaristang nagluwas, alagad an puso ko magdadanay na puso kan seminaristang uragon.
No comments:
Post a Comment